Środki gaśnicze są, substancje powodujące przerwanie procesu spalania. Do podstawowych środków gaśniczych należą:

• Woda,
• Piany gaśnicze,
• Gazowe środki gaśnicze,
• Proszki gaśnicze,

Woda

W dalszym ciągu woda (H2O) ze względu na swoją dostępność oraz niską cenę nadal jest jednym z najważniejszych i najbardziej rozpowszechnionych środków gaśniczych. Właściwości wody jako środka gaśniczego polegają w szczególności na:

• izolowaniu przez nią powierzchni materiału palnego, przy jednoczesnym przenikaniu do wszelkich szczelin i w głąb materiałów porowatych,
• zdolności chłodzącej, wynikając z jej dużego ciepła parowania, które wynosi 2260 KJ/kg,
• para wodna rozrzedza powietrze wokół źródła ognia, wynika to z tego, że po odparowaniu 0,001 m3 wody powstaje 1,7 m3 pary wodnej,

Woda nie jest jednak środkiem uniwersalnym. Dzięki dodaniu do niej pewnych związków uzyskujemy zmiany jej własności fizycznych. Zmiany te wyrażają się między innymi zwiększeniem możliwości pochłaniania ciepła (tz. mętna woda –uzyskujemy przez dodanie tlenków Ni, Zn), obniżeniem oporów przepływu przy przetłaczaniu na duże odległości (tz. śliska woda –uzyskujemy przez dodanie polimeru 0,005%), obniżenie temperatury poniżej 0OC (uzyskujemy przez dodanie K2Co3, NaCl), obniżenie napięcia powierzchniowego, w celu podniesienia jej skuteczności gaśniczej, przy gaszeniu materiałów hydrofobowych (mało nasiąkliwych), jak np. pyłu węglowego, pigmentów organicznych, tkanin, włókien roślinnych, torfu, mąki, kasz, zboża, dekstryny, pierza, skóry, drewna, dodaje się do niej środki zwilżające.

Wodą, a także środkami ją zawierającymi nie wolno gasić:

• metali alkaicznych, do których zaliczamy sód, potas, lit rubid i cez. Metale te w zetknięciu z wodą lub parą wodna silnie reagują tworząc wodór, który z tlenem z powietrza wytwarza mieszaninę wybuchową,
• metali typu glin i jego stopy, wapń, żelazo, które spalając się w wysokiej temperaturze powodują dysocjacje wody i tworzenie się mieszaniny wybuchowej,
• pożarów w pomieszczeniach, w których składowany jest węglik wapna, popularny karbid, który reaguje z wodą i powoduje wydzielanie się acetylenu – gazu palnego, stwarzającego zagrożenie wybuchu,
• olejów lub innych cieczy palnych o wysokiej temperaturze wrzenia. Ciecze silnie nagrzane w zetknięciu z wodą, wskutek szybkiego parowania wody, kipią lub mogą być gwałtownie wyrzucane na zewnątrz naczynia w którym się znajdują,
• materiałów palnych w obrębie urządzeń znajdujących się pod napięciem

Piany gaśnicze

Pod pojęciem piany rozumie się układ dyspersyjny dwu fazowy, w którym ośrodkiem dyspersyjnym jest ciecz a fazą rozproszoną jest gaz. Ze względu na sposób wytwarzania rozróżnia się pianę mechaniczną oraz chemiczną.

Pianę mechaniczną uzyskuje się poprzez silne mechaniczne zmieszanie w urządzeniach zwanych wytwornicami pianowymi roztworów środków pianotwórczych z powietrzem lub gazem obojętnym.

Pianę chemiczną wytwarza się w wyniku reakcji chemicznej przeprowadzonej w zamkniętym zbiorniku.

Właściwości gaśnicze piany polegają na odcinaniu dostępu tlenu do źródła ognia, tłumieniu płomienia oraz obniżaniu temperatury palącego się ciała, w wyniku odparowania wydzielającej się z piany wody, a poprzez to pochłanianie znacznych ilości ciepła.

Istnieje bardzo dużo środków pianotwórczych. Ogólnie można je podzielić na dwie grupy:

• syntetyczne,
• proteinowe.

W zależności od rodzaju środka pianotwórczego, a także od sprzętu do wytwarzania piany, otrzymuje się piany o różnej liczbie spienienia i właściwościach, które należy uwzględniać dobierając pianę do odpowiedniego materiału palnego i do sytuacji pożarowej. Na ogół stężenie środka pianotwórczego w wodnym roztworze nie przekracza 5% objętościowych. Zastosowanie piany jest nieomal identyczne jak wody, przy czym dodatkowo jednak wyłączenie stosowania piany ma miejsce w odniesieniu do substancji odwadniających i niszczących pianę, tj. eter, alkohole, estry, aldehydy i inne ciecze niskowrzące.

Gazowe środki gaśnicze

Do celów gaśniczych wykorzystywane są tylko te gazy, które przy normalnym ciśnieniu i w granicach temperatur jakie mogą powstać przy pożarze są niepalne, nie podtrzymują palenia i nie wchodzą w reakcje chemiczne z gaszonymi materiałami w sposób podtrzymujący proces spalania. Gazy wykorzystywane są głównie w celu zapobiegania wybuchom oraz gaszenia pożarów cieczy, gazów palnych, zawiesin pyłów palnych w powietrzu oraz materiałów o dużej wartości, których gaszenie innymi środkami gaśniczymi mogłoby spowodować ich zniszczenie lub uszkodzenie.

Właściwości gaśnicze gazów polegają głównie na obniżeniu stężenia tlenu w powietrzu do granic, przy których proces palenia się jest nie możliwy.

Gazy jako środki gaśnicze, stosowane są głównie w stałych urządzeniach gaśniczych za wyjątkiem dwutlenku węgla (CO2), który stosowany jest powszechnie w gaśnicach i agregatach gaśniczych.

Najczęściej stosowane gazowe środki gaśnicze:

• dwutlenek węgla, który jako środek gaśniczy ma następujące właściwości:
            * nie niszczy gaszonych obiektów i materiałów,
            * będąc cięższy od powietrza dobrze przenika we wszystkie szczeliny,
            * jest dielektrykiem, tzn. nie przewodzi prądu elektrycznego,
            * jest niewrażliwy na działanie niskich temperatur,
            * nie ulega zmianom przy długich okresach przechowywania,
        Butle z CO2 należy chronić przed działaniem źródeł ciepła tj. przed temperaturą otoczenia przekraczającą 31OC, gdyż jest to temperatura krytyczna, powyżej której przechodzi on ze stanu ciekłego w gaz powodując gwałtowny przyrost ciśnienia w butli. Z uwagi na możliwość „ucieczki” CO2 jako gazu z miejsca jego zastosowania, jest on skuteczny przede wszystkim w pomieszczeniach i urządzeniach zamkniętych. Nie należy stosować CO2 do gaszenia urządzeń precyzyjnych wykonanych ze stali aluminium i ołowiu z uwagi na to, że CO2 pod ciśnieniem jest agresywny korozyjnie w stosunku do tych metali.
• azot N2 jest gazem bezbarwnym i bez zapachu. Stosowany jest głównie jako środek gaśniczy zabezpieczający lub wspomagający. Wykorzystywany jest do gaszenia urządzeń i aparatury technologicznej, przy czym jednak o ograniczonej kubaturze i przy zapewnieniu dobrej szczelności urządzeń. Jako środek zabezpieczający stosowany jest do ochrony zbiorników cieczy łatwo zapalnych w postaci poduszki pneumatycznej nad lustrem cieczy palnej oraz jako atmosfera ochronna przy prowadzeniu niebezpiecznych pożarowo procesów chemicznych oraz przy przetłaczaniu dwusiarczku węgla. Jako środek wspomagający azot stosowany jest jako wyrzutnik innych środków gaśniczych w podręcznym sprzęcie gaśniczym.
• para wodna, której działanie gaśnicze polega na wypieraniu przez nią powietrza z pomieszczeń do których zostaje wtłoczona. Stosowana jest powszechnie do przedmuchiwania ochronnego rurociągów gazowych, zbiorników po cieczach łatwo zapalnych oraz wypełniania niebezpiecznych pożarowo urządzeń w czasie ich remontu.

Proszki gaśnicze

Przez pojęcie proszków gaśniczych rozumie się rozdrobnione związki chemiczne otoczone błoną hydrofobową. Rozdrobnienie proszku powinno być takie aby średnica ziaren mieściła się w przedziale między 20 - 60µm.

W zależności od składu proszki dzielimy na:

• węglanowe (węglowodany Na i K -NaHCO3, KHCO3),
• węglanowo – mocznikowe NaHCO3, KHCO3,
• fosforanowe (ortofosforany),
• specjalne (NaCl, BaCl2, Na2Ba3O7)

Mechanizm gaśniczy proszków polega na inhibicji hetero i homo fazowej. Inaczej mówiąc, na przejmowaniu przez proszek energii aktywacji od wolnych rodników odpowiedzialnych za proces spalania.

W przypadku proszków węglanowych dodatkowym działaniem gaśniczym jest obniżenie stężenia utleniacza w strefie spalania przez wydzielający się dwutlenek węgla. Natomiast proszki fosforanowe mają zdolność wytwarzania szklistej powłoki pokrywającej powierzchnię gaszonego ciała stałego.

Podręczne środki gaśnicze

Do samodzielnego gaszenia pożarów w zarodku służą tzw. podręczne środki gaśnicze do których należą:

• woda,
• piasek,
• gaśnice,
• koce gaśnicze,
• hydronetki,
• tłumnice,
• bosaki,
•  itp.
  

Zakres skuteczności gaśniczej gaśnici agregatów

Grupa Materiałów Palnych	Gaśnica płynowa	Gaśnica pianowa	Gaśnica śniegowa	Gaśnica halonowa	Gaśnica proszkowa węglowa	Gaśnica proszkowa fosforowa
A	tak	tak	nie	nie	nie	tak
B	nie	tak	tak	tak	tak	tak
C	nie	nie	tak	tak	tak	tak
D	nie	nie	nie	nie	nie	nie
E	nie	nie	tak	tak	tak	tak

Grupy materiałów palnych:

A- ciała stałe pochodzenia organicznego, przy spalaniu których występuje zjawisko żarzenia

B- Ciecze palne i substancje topiące się w skutek ciepła wytwarzanego przy pożarze np. benzen, nafta, oleje,  parafina, smoła

C- Gazy palne np. metan, propan, acetylen

D- Metale lekkie, np. sód, magnez, potas, cez, uran

E- Pożary grup A-C wystepujace w obrębie urządzeń

Szczegółowe informacje na temat grup materiałów palnych znajduja się w zakładce "Grupy pożarów"